Miejsce realizacji: Centrum Transferu Wiedzy (CTW 219)
Adres: Lublin, Al. Racławickie 14

Najprostsza definicja słowa narcyzm to – miłość własna. W znaczeniu patologicznym, jest to nadmierna miłość własna. Można przyjąć, że po raz pierwszy został on opisany już w starożytności. Mit „O Narcyzie” opowiada o pięknym młodzieńcu, w którym kochały się wszystkie nimfy, m.in. nimfa Echo, która, z powodu rozpaczy wywołanej obojętnością chłopca, straciła głos. Narcyz odrzucił miłość nimfy i zakochał się we własnym odbiciu. Jednak taka miłość nie może być spełniona. Dlatego Narcyz umiera z tęsknoty. W kontekście psychiatrycznym pojęcie to zostało zdefiniowane dopiero pod koniec XIX w przez Havelocka Eliisa, który użył terminu „narcyzopodobna” w odniesieniu do sytuacji, kiedy osoba staje się sama dla siebie obiektem seksualnym podejmując intensywną masturbację. Sigmund Freud po raz pierwszy użył terminu „narcyzm” w roku 1910 w odniesieniu do homoseksualnego wyboru dla popędu życia.

Zasadniczy wkład we współczesne rozumienie i definiowanie narcyzmu wnieśli Otto Kernberg i Heinz Kohut, którzy swoje teorie opracowali w latach 70. i 80. XX wieku. Tu warto zacytować malownicze porównanie, którego używa Nancy McWilliams opisując te dwie koncepcje: „Jednostkę narcystyczną w koncepcji Kohuta można obrazowo przedstawić jako roślinę, której rozwój został ograniczony z powodu niedostatku wody lub słońca w krytycznych fazach rozwoju, a narcyzm według Kernberga to roślina, która przeszła mutację, stając się hybrydą”. Niedostatek wody i słońca, to przede wszystkim brak podziwu i potwierdzenia dla dziecka ze strony jego opiekunów. Natomiast mutacja, o której mówi Kernberg, to poważne, bardzo wczesne zakłócenia, które powodują wytworzenie prymitywnych mechanizmów obronnych.  Wobec czego „jedni uważają, że trzeba roślinie dostarczyć dostatecznej ilości wody i słońca, by mogła wreszcie rozkwitnąć”, czyli zapewnić stałą empatię oraz akceptację potrzeby idealizacji i dewaluacji, inni proponują przyciąć dzikie pędy, by mogła stać się “tym, czym być powinna.”, tzn. konfrontować pacjenta z jego nadmierną potrzebą wielkością i interpretować mechanizmy chroniące przed zawiścią i chciwością. Natomiast według modelu biopsychospołeczno-ewolucyjnego, który próbuje łączyć podejścia teoretyczne różnych szkół, osobowość narcystyczna jest biernie ukierunkowana na „ja”, tzn. że ludzie o takim profilu osobowości szukają gratyfikacji przede wszystkim w sobie samych. Może się tak stać zarówno w sytuacji, w której dziecko jest nadmiernie chwalone i rozpieszczane, jak i wtedy gdy jest ono zaniedbywane; czyli zarówno wtedy gdy opiekunowie oczekują od dziecka zbyt dużo jak i zbyt mało.

Cechą osobowości narcystycznej jest arogancja i poczucie ważności, wielkości, przesadne poczucie własnej wartości oraz nadmierna koncentracja na sobie samym – swoich stanach, myślach, emocjach, na wyłącznym zainteresowaniu tylko sobą, braku empatii, trudnościach w konstruktywnym reagowaniu na krytykę. Osoba narcystyczna często fantazjuje o wielkim sukcesie, władzy, piękności. Osobom tym potrzebne jest poczucie bycia wyjątkowym i poczucie bycia otaczanym wyjątkowymi ludźmi. Narcyz wymaga od otoczenia, aby podziwiało go oraz spełniało jego zachcianki i oczekiwania. Nieobce tym osobom jest też wykorzystywanie innych bez odczuwania poczucia winy. Przez osoby takie często przemawia zawiść lub odczuwają one lęk przed zawiścią innych. Narcyzm jest zaburzeniem, polegającym na całkowitym skoncentrowaniu na własnym ego, co prowadzi do odrealnienia widzenia świata i utracenia z nim kontaktu. Samolubna miłość uniemożliwia obdarzanie miłością. Do rozwoju osobowości narcystycznej przyczyniają się rodzice, skoncentrowani głównie na swojej osobie, traktując dziecko jak istotę spełniającą ich własne potrzeby.

W dorosłym życiu narcyzm jest ucieczką od narzucających się wciąż surowym głosem zadań do wypełnienia. Jedynym wyjściem staje się idealizowanie własnej osoby i projektowanie swoich lęków i wad na innych ludzi. Dorosły narcyz oczekuje, że inni będą odgadywać jego myśli i spełniać zachcianki, w przeciwnym razie wykaże swoje niezadowolenie i ukarze „winnych” zaniedbań. Rodzi to postawę roszczeniową wobec innych. Dążeniem narcyza jest zdobycie kontroli nad ludźmi w celu wykorzystania ich do realizacji własnych potrzeb. Narcyz często skrywa swoje prawdziwe uczucia, nie toleruje spontaniczności i uczuciowości u innych. Jeśli ktoś wykazuje empatię, narcyz traktuje to jako przejaw słabości, czy wręcz naiwności lub głupoty. Narcyzm może przejawiać się w różny sposób: od terroryzowania współpracowników i rodziny do chorobliwego dbania o swoja urodę, ciało i popularność. Miłość narcyza jest skierowana do własnej osoby, a wszystko inne jest jedynie środkiem do jej zaspokojenia. To uwielbienie własnej osoby przeradza się w stan poczucia wszechwiedzy, wszechmocy i dominacji nad otoczeniem.

Narcyz stosuje wiele metod manipulacji takich jak: wymuszanie poczucia winy, szantaż, groźby, obmowa, pochlebstwa lub kłamstwa. Dociekanie prawdy o relacji z narcyzem jest dodatkowo utrudnione przez stosowany przez niego mechanizm obronny zwany projekcją, czyli rzutowaniem na drugą osobę całego zła tego świata, wszystkich złych cech. Sprowadza się to w praktyce do zrzucenia całej winy czy odpowiedzialności na drugą osobę, chociaż może to stać w jawnej sprzeczności z faktami. Manipulowanie ludźmi jest dla narcyza warunkiem sprawowania kontroli nad otoczeniem i zaspokajania swoich potrzeb. Leczenie osób, u których rozpoznano nieprawidłową osobowość narcystyczną polega głównie na psychoterapii w nurcie psychodynamicznym. Farmakoterapia może odgrywać rolę pomocniczą, objawową (czyli ma zastosowanie w stanach pogorszenia samopoczucia, nasilenia dolegliwości, na przykład depresyjnych, lękowych i innych). Jej stosowanie może złagodzić cierpienie w przebiegu kryzysów psychicznych, ale nie zapewnia rozwiązania podstawowych trudności osobowościowych. Niejednokrotnie optymalne wyniki terapii zapewnia praca zespołowa (psychoterapeuta i psychiatra), co umożliwia łączenie metod psychoterapeutycznych i farmakoterapii, z wymianą informacji między specjalistami.